Svastika: Eski Bir Sembolün Tarihi ve Dönüşümü

Svastika, Japonca’da “manji” olarak bilinir ve Budha’nın ayak izlerini simgeleyen bir Budist sembolüdür. Bu sembol, Çin’deki Budist tapınaklarında veya Hindistan’daki Hindu tapınaklarında sıklıkla görülebilir. Svastika aynı zamanda Türklüğün Oz Tamgası veya Kader Çarkı olarak da tanınır ve Türkistan’da Hoca Ahmed Yesevi’nin türbesinde de bulunabilir.

İyilikten Vahşete

Svastika sembolü, kollarının uçları dik açıyla sağa doğru kıvrılmış eşkenar bir haç olarak karşımıza çıkar. Hinduizm, Caynizm ve Budizm gibi kültürlerde yüzyıllardır kutsal bir sembol olarak kabul edilirken, günümüzde Nazi Almanyası’nın vahşetini simgeleyen ve soykırım ile ırkçılıkla ilişkilendirilen bir sembol haline gelmiştir.

Gamalı haçın tarihine bakıldığında, yaklaşık 7 bin yıl önce Avrasya’da refahın bir sembolü olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. Svastika, Hindu kutsal metinlerinden Rig Veda’da da geçer ve yaşamın dört evresini temsil eder, yani yaşam döngüsünü anlatır. Dharma, artha, kama ve moksha gibi kavramları sembolize eder. Hindistan’da bazı kız çocuklarına bile isim olarak verilebilir.

Svastika, eşiklere ve mağaza kapılarına çizildiği gibi dini metinlerde ve mektup başlıklarında da görülebilir. Örneğin Ukrayna Ulusal Tarihi Müzesi, bu sembolle süslenmiş birçok nesneye ev sahipliği yapmaktadır. Müzenin en eski eserlerinden biri ise 15 bin yıllık bir mamut dişi kuş heykelidir ve üzerinde Svastika belirgin bir şekilde görülür.

Avrupa’da Uğurun Simgesi

Svastika sembolü aslında 20. yüzyılın başlarında Avrupa’da bir uğur işareti olarak kabul ediliyordu. Tekstil, mimari, mücevherat ve tanıtım reklamlarında geniş bir şekilde kullanılmaktaydı. Svastika, bolluk, bereket ve mutluluğu simgeliyordu.

Danimarkalı bir bira firması olan Carlsberg, logosunda Svastika’yı kullanmıştır. Bu sembol, 1881 yılında bira kutularında yer almaya başlamış ve 1930’lara kadar devam etmiştir. Marka daha sonra bu logonun Nazi hareketi ile özdeşleştiği gerekçesiyle kullanımını sonlandırmıştır.

Finlandiya Hava Kuvvetleri’nin nişan rozetlerinde de Svastika sembolü bulunmaktaydı. Ayrıca 1935 yılına kadar Birleşik Krallık’taki İzcilerin sembolü olarak da kabul edilmiştir. ABD’deki Navajo halkı için ise dostluğu temsil etmekteydi, ta ki II. Dünya Savaşı başlayana kadar. Peki, nasıl oldu da bu sembol Hitler’in amblemi haline geldi?

Hitler Seçti, Goebbels Yasakladı

Adolf Hitler, partisi için bir sembol ararken Svastika’yı seçmeye karar verdi ve 1920’de bu sembol Nazi Partisi’nin amblemi haline geldi. Propaganda bakanı Joseph Goebbels, bu logoyu tekelleştirmek amacıyla 1933 yılında bir yasa çıkardı ve gamalı haçın izinsiz kullanımını yasakladı. Hitler’in bu sembolü seçme nedenlerinden biri, Almanca ile Sanskritçe arasındaki benzerlik ve Aryan ırkının soyundan geldiği inancıydı. Bazı araştırmacılara göre, bu Nazi ideolojisinin Aryancılık iddiasını desteklemek içindi.

Nefretin Sembolü

Gerçek nedeni belirsiz olsa da gamalı haç, hoşgörüsüzlüğün simgesine dönüşmüştür ve hatta bir nefret simgesi haline gelmiştir. Yahudi karşıtı kullanımı, II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından da devam etti ve günümüzde hala devam etmektedir. Irkçı neo-nazi grupları, Yahudi mezarlarına ve ibadethanelerine zarar vermek için bu sembolü kullanmaya devam etmektedir.

2020 yılında, ABD’de bir Hintli öğrenci, okul müfredatında kullanılması gerektiğini savunduğu Svastika simgesi nedeniyle büyük tepki çekti ve antisemitist ifadelerle suçlandı. Bu olay, Svastika’nın nasıl kirletildiğine dair acı bir örnek olarak görüldü.

Alevi Kültürü

Hindu kültür dernekleri, sık sık Nazi sembolünün Svastika değil, “hakenkreuz” yani gamalı haç olduğunu vurgulamışlardır. Svastika ve gamalı haç arasındaki farkı açıkça ifade etmişlerdir. Svastika’nın kollarının düz olduğunu, gamalı haçın kollarının ise 45 derece açıyla döndürüldüğünü vurgulamışlardır. Geçmişte olduğu gibi, insanlar genellikle görmek istediklerini görmeye devam etmektedir.

Sivas’ın Hafik ilçesinde bulunan Karlı köyündeki Cem Evi’nde sergilenen 800 yıllık bir çeşme taşında yer alan simge güneşi, yaşamı ve enerjiyi temsil etmektedir. Ayrıca Alevi köylerinde Svastika’ya sık sık rastlanmaktadır, zira bu sembol Şamanizm’den kalan önemli bir unsurdur.

Pınar Saraçoğlu